Οι καλικάντζαροι είναι από τις πιο χαρακτηριστικές φιγούρες της ελληνικής λαογραφίας. Πρόκειται για μυθικά πλάσματα, μικρόσωμα, άτακτα και πειρακτικά, που σύμφωνα με την παράδοση εμφανίζονται μόνο τις 12 ημέρες του Δωδεκαήμερου – από τα Χριστούγεννα μέχρι τα Θεοφάνια – και στη συνέχεια εξαφανίζονται, τρομαγμένα από τον αγιασμό.
Η προέλευσή τους είναι αρχαία, με ρίζες σε δοξασίες για πνεύματα και δαίμονες. Στη νεότερη ελληνική παράδοση, όμως, έχουν πάρει τη μορφή αστείων και σκανδαλιάρικων πλασμάτων, που τρυπώνουν στα σπίτια, χαλούν τα φαγητά, πειράζουν τους ανθρώπους και κάνουν κάθε λογής φάρσες.
Ο Μύθος των Καλικάντζαρων
📜 Σύμφωνα με την παράδοση, οι καλικάντζαροι ζουν όλο τον χρόνο στα έγκατα της γης, όπου προσπαθούν να κόψουν το Δέντρο του Κόσμου, το οποίο κρατάει τη γη σε ισορροπία. Όταν όμως έρχονται τα Χριστούγεννα, ξεχνούν το πριόνισμα και ανεβαίνουν στη γη για να πειράξουν τους ανθρώπους.
Μόλις περάσει το Δωδεκαήμερο και αγιαστούν τα νερά στα Θεοφάνια, οι καλικάντζαροι τρομοκρατούνται από τον αγιασμό και επιστρέφουν κάτω στη γη, μόνο και μόνο για να βρουν το δέντρο τους άθικτο και να ξαναρχίσουν το πριόνισμα.
Οι 18 Καλικάντζαροι και τα Χαρακτηριστικά τους
📌 Σύμφωνα με διάφορες λαϊκές παραδόσεις, οι καλικάντζαροι έχουν ξεχωριστά ονόματα και ιδιότητες, οι οποίες τους κάνουν ιδιαίτερα διασκεδαστικούς αλλά και ενοχλητικούς.
🧌 Μερικοί από τους πιο γνωστούς είναι:
- Μαντρακούκος: Ο αρχηγός, κοντόχοντρος και τραγοπόδαρος.
- Μαλαγάνας: Γλυκομιλάει στα παιδιά για να τους παίρνει τα γλυκά.
- Μαγάρας: Αφήνει βρομερά αέρια πάνω στα φαγητά.
- Τρικλοπόδης: Βάζει τρικλοποδιές στους ανθρώπους.
- Πλανήταρος: Μεταμορφώνεται σε ζώα και αντικείμενα για να μπερδέψει τον κόσμο.
- Καταχανάς: Τρώει ασταμάτητα και ρεύεται δυνατά.
- Παρωρίτης: Παίρνει τη φωνή των ανθρώπων λίγο πριν ξημερώσει.
- Κωλοβελόνης: Μακρύς και λεπτός σαν βελόνα, περνάει μέσα από κλειδαρότρυπες.
- Κατσικοπόδαρος: Έχει ένα ανθρώπινο και ένα κατσικίσιο πόδι και θεωρείται γρουσούζης.
Κάθε καλικάντζαρος έχει τη δική του σκανδαλιά και κάθε περιοχή έχει τους δικούς της μύθους και δοξασίες γύρω από αυτούς.
Οι Καλικάντζαροι σε Διεθνείς Μύθους
🔹 Παρόμοια πλάσματα υπάρχουν και σε άλλους λαούς:
- Τα Τρολ της Σκανδιναβικής μυθολογίας, που είναι συχνά κακόβουλα και ανθρωποφάγα.
- Οι Γκόμπλινς της Αγγλίας, μικρά δαιμόνια που κάνουν φάρσες.
- Οι Μπραουνίζ της Σκωτίας, που τρυπώνουν στα σπίτια και αναστατώνουν τους ανθρώπους.
Η παρουσία τους σε διάφορους πολιτισμούς αποδεικνύει πως οι μύθοι για σκανταλιάρικα πνεύματα είναι παγκόσμιο φαινόμενο.
Πώς να Κρατήσετε Μακριά τους Καλικάντζαρους
📌 Οι παραδόσεις αναφέρουν διάφορους τρόπους για να προστατευτούν οι άνθρωποι από τους καλικάντζαρους:
- Το αναμμένο τζάκι 🔥: Οι καλικάντζαροι φοβούνται τη φωτιά, γι’ αυτό οι άνθρωποι κρατούσαν το τζάκι αναμμένο όλο το Δωδεκαήμερο.
- Ο αγιασμός ✝️: Την παραμονή των Φώτων, ο παπάς περνά από τα σπίτια και ραντίζει με αγιασμό για να τους διώξει.
- Το χοιρινό κρέας 🐖: Σε κάποιες περιοχές έριχναν κομμάτια χοιρινού στη στέγη για να τους εξευμενίσουν.
- Το κόσκινο 🏠: Οι νοικοκυρές κρεμούσαν ένα κόσκινο έξω από την πόρτα, γιατί οι καλικάντζαροι δεν μπορούσαν να μετρήσουν σωστά και μπερδεύονταν.
Οι Καλικάντζαροι Σήμερα: Ένας Ξεχασμένος Μύθος;
Τα τελευταία χρόνια, με την εμπορευματοποίηση των Χριστουγέννων, οι καλικάντζαροι έχουν ξεχαστεί σε πολλές περιοχές. Αντίθετα, φιγούρες όπως ο Άγιος Βασίλης και τα ξωτικά του έχουν κυριαρχήσει στη γιορτινή φαντασία.
Ωστόσο, οι καλικάντζαροι παραμένουν ζωντανοί στις λαϊκές παραδόσεις και στις ιστορίες που αφηγούνται οι μεγαλύτεροι στις νεότερες γενιές. Για κάποιους είναι απλά ένας μύθος, ενώ για άλλους αποτελούν ένα κομμάτι της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.
Άραγε, φέτος τα Χριστούγεννα, θα τρυπώσει κανένας Κωλοβελόνης από την κλειδαρότρυπα;